—
Tę fotografię wykonano zaraz po katastrofie w Smoleńsku. Jak Wy to widzicie, co ci dwaj panowie sobie myślą?
Był chłodny poranek 10 kwietnia 2010 roku. Mgła jak mleko spowijała smoleńskie lotnisko, a cisza – przerywana jedynie przez komunikaty wojskowych – ciążyła nad miejscem, które zaledwie godzinę wcześniej stało się areną jednej z największych tragedii we współczesnej historii Polski.
Fotografia, o której mowa, została wykonana z ukrycia. Przedstawia dwóch mężczyzn – wysokich, ubranych w ciemne płaszcze, stojących kilkanaście metrów od zgliszczy rozbitego Tu-154M. Jeden z nich ma ręce skrzyżowane na piersi, drugi przyciska telefon do ucha. Nie wiemy, kim są. Oficjalnie nigdy ich nie zidentyfikowano. Ale wśród ludzi krążą różne teorie. A ich postawa, spojrzenia, milczenie… budzą pytania, domysły i spekulacje.
Kto to jest?
Pierwsza teoria głosi, że to rosyjscy urzędnicy, wysłani na miejsce katastrofy, zanim jeszcze oficjalne służby zdążyły zabezpieczyć teren. Inni twierdzą, że to członkowie polskiej delegacji, którzy cudem uniknęli śmierci, lecąc innym samolotem. Są i tacy, którzy wierzą, że to agenci – jedni mówią o GRU, inni o CIA – wysłani w pośpiechu, by zabezpieczyć coś, co mogło mieć znaczenie strategiczne.
Ale najciekawsze nie są tożsamości. Najciekawsze jest pytanie: co oni sobie wtedy myśleli?
„To się nie miało prawa wydarzyć”
Jeśli przyjmiemy, że są to przedstawiciele polskiej strony, to być może myślami byli właśnie w prezydenckim saloniku. Może jeszcze rano żartowali z prezydentem Lechem Kaczyńskim, może dzielili się planami co do obchodów rocznicy Katynia. A teraz… teraz patrzyli na szczątki kadłuba, wiedząc, że nie wrócą już do kraju w tym samym składzie.
W ich oczach – jak powiedział jeden z dziennikarzy, który później analizował zdjęcie – widać „niedowierzanie wymieszane z czymś głębszym… może strachem? Może świadomością, że coś się właśnie skończyło?”
„Czy naprawdę wszystko było przypadkiem?”
Dla tych, którzy wierzą w spiskową wersję wydarzeń, ci dwaj mężczyźni są symbolem wiedzy. Wiedzy, której nie wypowiedziano, a która zawisła między nimi w tej chwili. „Czy oni już wtedy wiedzieli?” – pyta wielu. Czy byli świadomi, że w tej katastrofie coś nie gra? Że samolot nie powinien był lądować? Że rozmowy z wieżą mogły zostać zmanipulowane? Że decyzje polityczne mogły mieć wpływ na tragedię?
W tej teorii jeden z mężczyzn mówi przez telefon nie do żony, nie do kolegi, ale do kogoś ważnego. Do centrali. Do człowieka, który rozumie wagę słów „To się stało. Wszyscy zginęli”.
„Historia właśnie zatoczyła koło”
Niektórzy patrzą na tę fotografię z filozoficzną zadumą. Ich zdaniem ci mężczyźni nie byli ani agentami, ani politykami. Byli po prostu świadkami końca pewnej epoki. Patrząc na wrak, mogli sobie myśleć: „Tak giną symbole. Tak kończy się idea IV RP. Tak znika pokolenie solidarnościowych bohaterów”.
Ich milczenie jest wtedy nie tylko szokiem, ale i hołdem. Cichym ukłonem wobec ludzi, których już nie ma. I przerażeniem, co dalej będzie z Polską. Bo bez nich – bez tych, którzy lecieli na pokładzie Tu-154M – kraj musiałby się nauczyć żyć od nowa. Politycznie, społecznie, emocjonalnie.
„Musimy działać. Teraz.”
Są też tacy, którzy wierzą, że ci dwaj mężczyźni byli decydentami. Że już w tamtej chwili rozpoczęli operację „zarządzania tragedią”. To ich zadaniem było zadbać o narrację, informację, reakcję. Może właśnie wtedy padły słowa: „To musi wyglądać na wypadek.” Albo: „Musimy zabezpieczyć wszystko, zanim dotrą dziennikarze.”
Ich twarze nie zdradzają emocji. Ale to może być właśnie częścią ich pracy – nie czuć, tylko działać. Nie żałować, tylko kontrolować. A może – jak mówią niektórzy – po prostu byli przerażeni ogromem tego, co się wydarzyło i nie wiedzieli, co dalej.
Fotografia, która mówi więcej niż tysiąc słów
W świecie zalanym obrazami, ta jedna fotografia wyróżnia się swoją surowością i autentycznością. Nie ma w niej nic pozowanego, nic przygotowanego pod media. Jest tylko mgła, wrak i dwóch ludzi – maleńkich wobec ogromu katastrofy.
I to właśnie ta naturalność sprawia, że wciąż budzi emocje. Że chcemy wiedzieć, kim byli. Co mówili. Co czuli. I czy – tak jak my – bali się, że po Smoleńsku Polska już nigdy nie będzie taka sama.
Dziedzictwo milczenia
Dziś, po latach, zdjęcie to nadal krąży po internecie, wraca w rocznice, analizowane jest w programach śledczych, dokumentach i na forach. A odpowiedź na pytanie: „Co oni sobie wtedy myśleli?” nadal pozostaje tajemnicą.
I może właśnie o to chodzi. Może ta niewiedza jest metaforą całej tej tragedii – pytaniem, na które nie ma i nigdy nie będzie jednej odpowiedzi.
Bo Smoleńsk to nie tylko miejsce katastrofy. To także symbol podzielonej pamięci, rozdzierającej polityki i bólu, który wciąż nie pozwala się zagoić.
—
Jeśli chcesz, mogę też przygotować wersję z dramatycznym lub satyrycznym tonem, albo dodać fikcyjne dialogi między postaciami. Chcesz coś zmienić?