—
Napięcie przy pomniku smoleńskim. „To się znowu zaczyna”
Warszawa, 10 kwietnia 2025 r.
Dziesięć minut po godzinie szóstej rano wokół pomnika smoleńskiego na placu Piłsudskiego w Warszawie zebrała się pierwsza grupa osób. Flagi narodowe, krzyże, transparenty z napisem „Pamiętamy” i „Domagamy się prawdy” — wszystko jak co roku, ale atmosfera była zauważalnie inna. Cisza, zamiast skupienia, była przesiąknięta napięciem, jakby coś miało się wydarzyć.
Dziś przypada piętnasta rocznica katastrofy smoleńskiej, która na stałe wpisała się w polski krajobraz społeczno-polityczny. Co roku w kwietniu to miejsce staje się areną uroczystości, przemówień, protestów i niestety – coraz częściej – konfrontacji. Tegoroczna rocznica rozpoczęła się pod znakiem niespodziewanego napięcia. „To się znowu zaczyna” – rzucił jeden z obecnych, patrząc nerwowo w stronę pojawiającej się kontrmanifestacji.
Nowa dynamika starego sporu
Od kilku lat narasta frustracja części społeczeństwa wobec niekończących się spekulacji, ekshumacji, analiz i politycznych podziałów, które towarzyszą pamięci o katastrofie. Pomnik smoleński, początkowo miejsce skupienia i refleksji, coraz częściej staje się miejscem konfliktu.
W tym roku pojawiła się nowa grupa aktywistów, która określa siebie jako „Pokolenie Prawdy 2020”. Ich postulaty są jasne: domagają się zakończenia „politycznego teatru wokół tragedii” oraz powrotu do „spokojnej, godnej pamięci”. Dziś rano ustawili się z białymi tablicami z napisem „Dość kłamstw” oraz cytatami z raportów technicznych, które podważają niektóre z popularnych teorii zamachu.
„Nie przyszliśmy tu zniszczyć pamięci, ale odebrać ją z rąk tych, którzy ją zawłaszczyli” – powiedziała jedna z liderek grupy, Aleksandra Muras, była studentka historii, której wujek zginął w katastrofie.
Polityka na pierwszym planie
O godzinie 8:00 rozpoczęły się oficjalne uroczystości z udziałem przedstawicieli rządu, prezydenta i duchowieństwa. Premier Krzysztof Nowak wygłosił przemówienie, w którym podkreślił konieczność dalszych badań oraz „przeciwdziałania zapomnieniu”.
„Smoleńsk to rana, która wciąż krwawi. Każda wątpliwość musi zostać wyjaśniona, każda prawda ujawniona. Winni muszą zostać nazwani” – powiedział premier, ku aprobacie zgromadzonych zwolenników twardej linii wobec Rosji i zwolenników teorii zamachu.
Jednak wśród tłumu słychać było pomruki. Gdy premier wspomniał o „najnowszych dowodach z ekspertyzy międzynarodowych specjalistów”, część osób z grupy „Pokolenie Prawdy” zaczęła skandować: „Dość kłamstw, dajcie nam żałobę!”.
Policja natychmiast zareagowała, odgradzając aktywistów od głównego tłumu. Nie doszło do przemocy, ale atmosfera zgęstniała.
Konflikt pokoleń?
Obserwatorzy zauważają, że smoleńska pamięć zaczyna się rozdwajać pokoleniowo. Starsze pokolenie, które pamięta dzień katastrofy z całym jego dramatyzmem, często podąża za narracją polityczną i religijną, wierząc w teorie o zamachu i zdradzie narodowej. Młodsi – coraz częściej – domagają się zamknięcia tego rozdziału i pogodzenia się z raportami technicznymi oraz międzynarodowymi ustaleniami.
„Nie chcemy nikomu odbierać bólu. Ale nie pozwolimy, by ten ból był wiecznie wykorzystywany jako broń polityczna” – mówi 25-letni Janek Wiśniewski, który przyszedł pod pomnik z białym kwiatem i tabliczką „Milczenie też jest formą pamięci”.
Kolejna afera w tle
Jakby tego było mało, w przeddzień rocznicy do mediów przeciekł raport wewnętrzny jednej z instytucji zajmujących się badaniem katastrofy. Z dokumentu wynika, że część tzw. „nowych dowodów”, na które powołują się politycy, może opierać się na sfałszowanych danych. Choć rząd nie odniósł się oficjalnie do sprawy, opozycja już zapowiedziała złożenie wniosku o powołanie komisji śledczej.
„Mamy do czynienia z kolejną próbą manipulacji społeczeństwem. Smoleńsk musi zostać wreszcie oddzielony od bieżącej polityki” – powiedział poseł Krzysztof Zięba z Koalicji Obywatelskiej.
Społeczne zmęczenie
Sondaże pokazują, że aż 62% Polaków uważa, że temat Smoleńska jest zbyt często wykorzystywany w celach politycznych. Tylko 14% uważa, że powinno się kontynuować badania w obecnej formie. Reszta pozostaje w milczeniu – zmęczona, obojętna, często zagubiona.
„Przychodzę tu co roku, bo zginął mój kolega z wojska. Ale coraz trudniej tu być. Z każdej strony ktoś krzyczy, ktoś oskarża, ktoś filmuje. Gdzie ta cisza, o której mówiono?” – mówi pan Roman, emerytowany oficer.
Wieczorem będzie gorzej?
Policja już zapowiedziała, że wieczorne uroczystości odbędą się w warunkach szczególnego nadzoru. Internet huczy od zapowiedzi manifestacji – zarówno zwolenników, jak i przeciwników obecnej polityki pamięci. Obie strony oskarżają się nawzajem o prowokacje. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych zaapelowało o „spokój i szacunek dla miejsca i rocznicy”.
Czy da się to jeszcze posklejać?
Pomnik smoleński – z założenia mający jednoczyć – staje się symbolem podziałów. Co roku, zamiast wspólnej refleksji, mamy przestawienie z wyraźnym podziałem ról. Jedni modlą się, drudzy protestują. Jedni milczą, drudzy krzyczą. I choć większość nadal przychodzi tu z autentycznej potrzeby pamięci, to hałas konfliktu skutecznie ją zagłusza.
„To się znowu zaczyna” – powtórzył rano mężczyzna, którego słowa stały się dziś symbolicznym mottem tej rocznicy. Bo choć nikt nie chce otwartego starcia, to nikt też nie jest w stanie tego zatrzymać.
A może – po prostu – już nie potrafimy wspólnie pamiętać?
—
Jeśli chcesz, mogę przygotować też wersję graficzną artykułu w stylu gazety lub oprawić go jako materiał do narracji wideo.